Wie betaalt straks de energietransitie?
Op papier is de route naar schone mobiliteit helder: benzine en diesel worden duurder, elektrisch rijden wordt goedkoper, en wie zuinig woont of rijdt, betaalt minder. Maar in de praktijk is het niet voor iedereen haalbaar om nú al over te stappen. Wat als je woning slecht geïsoleerd is, of je dagelijks tientallen kilometers moet rijden in een oude diesel, omdat je geen alternatief hebt?
Vanaf 2027 worden fossiele brandstoffen — voor auto’s én verwarming — belast via een nieuw emissiehandelssysteem: ETS2. Dat maakt CO₂-uitstoot letterlijk duurder. Voor wie de overstap kan maken, is dat logisch. Maar voor miljoenen huishoudens dreigen hogere kosten zonder direct alternatief.
Om dat op te vangen, komt de Europese Unie met iets wat weinig aandacht krijgt, maar van grote betekenis is: het Social Climate Fund. Met ruim 86 miljard euro aan middelen, bedoeld om de energietransitie sociaal rechtvaardig te maken. Een vangnet, maar ook een springplank — vooral voor wie nu nog achteraan staat.
Wat is het Social Climate Fund?
Het Social Climate Fund (SCF) is een Europees financieel mechanisme dat kwetsbare huishoudens en kleine bedrijven moet helpen om mee te bewegen in de energietransitie. Het werd in 2023 goedgekeurd als onderdeel van het Fit for 55-pakket en is juridisch verankerd in de Europese Klimaatwet. Vanaf 2026 gaat het fonds daadwerkelijk middelen uitdelen.
De aanleiding is concreet: het nieuwe emissiehandelssysteem ETS2, dat vanaf 2027 ook geldt voor brandstoffen in het wegverkeer en de gebouwde omgeving. Wie benzine tankt of aardgas verstookt, betaalt dan indirect voor de CO₂-uitstoot. Dat maakt fossiele energie duurder — en dus duurder leven voor wie daarvan afhankelijk is. Precies daar wil het SCF het verschil maken.
Wie krijgen steun?
Het fonds richt zich op:
- Huishoudens met een laag inkomen,
- Mensen in energiearmoede (bijvoorbeeld door slecht geïsoleerde woningen),
- Micro-ondernemingen (zoals kleine zelfstandigen met bedrijfsbus of winkelpand),
- Forenzen of bewoners van landelijke gebieden zonder OV-alternatief.
Lidstaten zijn verplicht om eigen Social Climate Plans op te stellen, waarin ze aangeven hoe ze deze doelgroepen willen ondersteunen. Die plannen worden getoetst en goedgekeurd door de Europese Commissie.
Hoe ziet die steun eruit?
Het SCF is bedoeld voor twee soorten maatregelen:
- Directe inkomenssteun — bijvoorbeeld energietoeslagen of mobiliteitsvouchers.
- Structurele investeringen — zoals woningisolatie, warmtepompen, laadinfra of emissievrij vervoer.
Minstens 37,5% van het geld moet naar duurzame langetermijnoplossingen gaan. Daarmee wil de EU vermijden dat het fonds alleen de pijn verzacht, zonder dat mensen structureel iets kunnen veranderen aan hun situatie.
Hoe groot is het fonds – en waar gaat het geld naartoe?
Het Social Climate Fund is met afstand het grootste sociale klimaatfonds dat Europa ooit heeft opgericht. In totaal stelt de Europese Unie tussen 2026 en 2032 een bedrag van 86,7 miljard euro beschikbaar. Dat geld komt grotendeels uit de opbrengsten van ETS2: de nieuwe emissiehandel voor wegverkeer en gebouwen. Lidstaten leveren daarnaast een verplichte nationale cofinanciering van 25%.
Verdeling van het geld
Het beschikbare bedrag wordt over de lidstaten verdeeld op basis van:
- De relatieve omvang van hun bevolking,
- De mate waarin hun burgers worden blootgesteld aan energiearmoede of vervoersarmoede,
- Het bruto binnenlands product (bbp) per hoofd van de bevolking.
Dat betekent dat landen met meer kwetsbare huishoudens en een lager gemiddeld inkomen (zoals Bulgarije, Roemenië en Griekenland) een relatief groter deel van het fonds ontvangen dan rijkere landen zoals Nederland of Duitsland.
Waarvoor mogen lidstaten het fonds gebruiken?
De middelen moeten gericht worden ingezet voor:
- Inkomenssteun aan getroffen huishoudens en kleine bedrijven;
- Investeringen in duurzame mobiliteit, zoals subsidie voor elektrische voertuigen of laadpunten;
- Woningisolatieprogramma’s;
- Stimulering van betaalbaar openbaar vervoer;
- Scholing en omscholing om nieuwe vaardigheden te ontwikkelen die passen bij een duurzame economie.
Lidstaten hebben wel enige ruimte om hun eigen accenten te leggen, zolang hun nationale Social Climate Plans maar bijdragen aan zowel directe verlichting als structurele verduurzaming.
Hoe de transitie naar schoon vervoer eerlijker moet worden
De overstap naar elektrisch rijden, duurzamer reizen en zuiniger wonen is volop in gang gezet — maar niet iedereen kan zomaar aanhaken. Vooral in de mobiliteit dreigt een kloof: wie het geld heeft voor een nieuwe elektrische auto of een laadpaal voor de deur, bespaart straks flink op energie- en brandstofkosten.
Maar wie nog afhankelijk is van een oude diesel of elke dag lange afstanden moet rijden zonder laadmogelijkheden, gaat juist méér betalen door ETS2. Precies daar speelt het Social Climate Fund een belangrijke rol. Via steunmaatregelen kunnen lidstaten mensen helpen om:
- Hun mobiliteitskosten te verlagen;
- Makkelijker over te stappen op elektrische voertuigen of deelmobiliteit;
- Gebruik te maken van beter, duurzamer openbaar vervoer.
Concrete voorbeelden:
- Een subsidie om thuis een laadpaal te installeren in wijken waar dat nu niet vanzelfsprekend is.
- Financiële ondersteuning voor elektrische scooters of lichte elektrische voertuigen voor forenzen.
- Betaalbare OV-abonnementen voor mensen die de auto laten staan.
Zo wordt voorkomen dat de klimaatmaatregelen uitpakken als sociale lastenverzwaring voor de verkeerde groepen. Mobiliteit blijft bereikbaar — ook in een schonere toekomst.
Puzzelstukje in een groter plan
Het Social Climate Fund is geen losstaande maatregel. Het maakt integraal deel uit van een bredere Europese strategie om de uitstoot van broeikasgassen fors te verlagen en de economie te verduurzamen.
De basis ligt bij de Europese Green Deal: het allesomvattende programma waarmee Europa in 2050 klimaatneutraal wil zijn. Onder die paraplu werd in 2021 het Fit for 55-pakket gepresenteerd: een set concrete wetten om al in 2030 minstens 55% minder CO₂ uit te stoten dan in 1990. ETS2, AFIR, de batterijverordening en nu dus ook het SCF zijn allemaal bouwstenen binnen dat pakket.
Hoe ziet die samenhang er dan uit?
- ETS2: emissiehandel voor mobiliteit en gebouwen
Vanaf 2027 wordt CO₂-uitstoot van wegverkeer en verwarming via ETS2 direct belast. Fossiele brandstoffen worden duurder, elektrisch rijden aantrekkelijker. - AFIR: Europese verplichtingen voor laadinfrastructuur
De AFIR-verordening legt lidstaten bindende eisen op voor de uitrol van laadpalen, snellaadstations en waterstofstations. - Batterijverordening: duurzaamheid van accu’s gereguleerd
Nieuwe regels van de Europese batterijverordening stellen eisen aan de productie, herkomst en recycling van accu’s in elektrische voertuigen. - Social Climate Fund: steun voor kwetsbare huishoudens
Met het hier besproken Social Climate Fund helpt Europa mensen met lage inkomens om de energietransitie te kunnen volgen — via inkomenssteun, subsidies en investeringen.
Lukt dat ‘eerlijk delen’ wel?
Hoewel het Social Climate Fund op papier een logische aanvulling is op de bredere klimaatplannen van de EU, roept het in de praktijk ook lastige vragen op. Want rechtvaardigheid is makkelijker beloofd dan uitgevoerd.
Wie bepaalt er dan wie ‘kwetsbaar’ is?
Elk land moet zelf definiëren wie in aanmerking komt voor steun. Daarbij kunnen grote verschillen ontstaan:
- In sommige lidstaten wordt energiearmoede al nauwkeurig in kaart gebracht, elders nauwelijks.
- Landelijke gebieden, ouderen, forensen, huurders: ze hebben allemaal andere problemen en andere oplossingen nodig.
- Er dreigt een risico dat steun niet altijd terechtkomt bij de mensen die het echt het hardst nodig hebben.
De nationale verschillen worden alsmaar groter
Het fonds probeert Europese solidariteit te organiseren, maar de economische verschillen tussen lidstaten zijn fors:
- In Oost- en Zuid-Europa zijn er relatief meer mensen die direct geraakt worden door hogere energieprijzen.
- Rijkere landen zoals Nederland of Duitsland krijgen minder geld per hoofd van de bevolking, maar moeten dezelfde ETS2-regels invoeren.
De kans bestaat dat sommige landen straks veel meer nationale middelen moeten inzetten om dezelfde effecten te bereiken — of dat burgers in verschillende EU-landen ongelijk behandeld worden.
Tijdelijke steun, maar het gaat om blijvende lasten
Het Social Climate Fund loopt maar tot 2032. Daarna zijn lidstaten zelf verantwoordelijk voor sociale compenserende maatregelen. De structurele kosten van verduurzaming blijven echter bestaan:
- Wie nu net de overstap niet kan maken, dreigt daarna alsnog achter te blijven.
- Zonder vervolgmaatregelen kan het draagvlak voor de energietransitie alsnog onder druk komen te staan.
De vraag is dus niet alleen of het SCF werkt in de eerste jaren, maar ook of er tijdig plannen worden gemaakt voor de periode daarna.
Het Social Climate Fund is geen luxe, maar noodzaak
De Europese energietransitie vraagt offers — van burgers, bedrijven en overheden. Zonder duidelijke sociale steun dreigt die transitie vooral ten koste te gaan van wie het zich het minst kan veroorloven. Precies daarom is het Social Climate Fund niet zomaar een extraatje, maar een noodzakelijke bouwsteen van het Europese klimaatbeleid.
Alles staat met elkaar in verband. Waar ETS2 de markt corrigeert en AFIR de infrastructuur ondersteunt, probeert het SCF weer te voorkomen dat de rekening oneerlijk verdeeld wordt. Niet iedereen kan vandaag al elektrisch rijden, een laadpaal installeren of de woning isoleren. Toch wordt van iedereen wel verwacht dat ze meegaan in een duurzamere economie.
Of het fonds groot genoeg is, en of het de juiste mensen bereikt, zal in de praktijk moeten blijken. Zeker is wel dat het risico op groeiende ongelijkheid binnen de energietransitie zonder een sociale pijler zoals het SCF veel zou groter zijn.
In de komende jaren — zeker als ETS2 echt voelbaar wordt aan de pomp, op de energierekening en in mobiliteitskeuzes — zal blijken hoe stevig die sociale ondergrond is gelegd. Het Social Climate Fund kan de sleutel zijn om niet alleen technisch, maar ook maatschappelijk de overstap naar duurzame mobiliteit mogelijk te maken.
Hier vind je meer informatie
Onderstaand vind je links naar officiële EU-instellingen met actuele, aanvullende informatie, juridische kaders en beleidscontext over het Social Climate Fund, ETS2, Fit for 55 en de Europese Green Deal.
- Social Climate Fund – Europese Commissie
Overzicht van doelstellingen, doelgroep, financiering en implementatie van het SCF, inclusief de relatie met ETS2 en nationale Social Climate Plans.
https://climate.ec.europa.eu/eu-action/eu-emissions-trading-system-eu-ets/social-climate-fund_en - ETS2: emissiehandel voor gebouwen en wegverkeer – Europese Commissie
Uitleg over het nieuwe emissiehandelssysteem ETS2, de werking vanaf 2027, de betrokken sectoren en de koppeling met het SCF.
https://climate.ec.europa.eu/eu-action/eu-emissions-trading-system-eu-ets/ets2-buildings-road-transport-and-additional-sectors_en - Fit for 55: Delivering on the proposals – Europese Commissie
Samenvatting van de wetgevingsmaatregelen binnen Fit for 55, waaronder ETS2, AFIR en het SCF, gericht op het behalen van de klimaatdoelen.
https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal/delivering-european-green-deal/fit-55-delivering-proposals_en - Europese Green Deal – Europese Commissie
Het overkoepelende beleidskader voor de transitie naar een klimaatneutrale EU tegen 2050, waarbinnen Fit for 55 en het SCF zijn ingebed.
https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal_en - Alternative Fuels Infrastructure Regulation (AFIR) – Europese Commissie
Informatie over de verplichtingen voor lidstaten met betrekking tot de uitrol van laadinfrastructuur en waterstofstations, als onderdeel van Fit for 55.
https://transport.ec.europa.eu/transport-themes/clean-transport/alternative-fuels-sustainable-mobility-europe/alternative-fuels-infrastructure_en
Dit artikel verscheen als eerste op: evupdate.nl
